Waarom cultuurverandering geen project is, maar je grootste kracht als leider

Soms lijkt het alsof cultuur het zachte stukje van leiderschap is. Iets wat vanzelf mee verandert, of wat HR wel regelt. Maar steeds vaker horen we schoolleiders zuchten: “We hebben het allemaal zo goed op papier, maar het gebeurt gewoon niet…”

En daar zit precies het punt:
Niet de strategie, maar de cultuur bepaalt of plannen tot leven komen of langzaam verzanden.

Volgens onderzoek van Deloitte (2024) presteren organisaties met een sterke cultuur tot 30% beter. Ze hebben minder verzuim, minder verloop en nog belangrijker, meer betrokkenheid. En in de woorden van Harvard Business Review:

“Culture eats strategy for breakfast and execution for lunch.”

Met andere woorden: cultuur ís geen bijzaak.
Het is het systeem áchter de cijfers.

Wat is cultuur dan écht?

Niet de kernwaarden op de muur.
Niet het visiedocument.

Maar het geheel van gedrag, emoties en onderlinge relaties.
Of, zoals Edgar Schein het zo mooi zegt:

“Cultuur is wat mensen doen als niemand kijkt.”

Het is de sfeer in de teamkamer.
Het is de grap waar niemand om lacht, maar niemand wat van zegt.
Het is wie het woord neemt… en wie steeds stil blijft.

En precies daarom is cultuurverandering zelden een kwestie van een plan, een training of een checklist.

Waarom cultuur vaak voelt als ‘gedoe’

We snappen het. Cultuur gaat over gevoelens, over gewoontes, over de onderstroom. En die is niet in Excel te vangen. Er is geen KPI voor vertrouwen. Geen grafiek voor psychologische veiligheid.

Veel leiders zijn opgeleid om te sturen, te plannen, te beslissen.
Maar niet om te vertragen.
Niet om ruimte te geven aan het onzichtbare.
Niet om de laag van emoties, aannames en oude verhalen te betreden.

En dus is de reflex vaak:
📈 Strakkere structuren
📊 Meer controle
🗓️ Nog een overleg erbij

Maar hoe harder je duwt, hoe groter de weerstand.

De patronen die we allemaal herkennen

Cultuur is een systeem. En systemen beschermen zichzelf. Vaak herkennen we deze patronen:

• Cynisme: “Dit hebben we al eens geprobeerd…” → Vertrouwen daalt.
• Schijnharmonie: Iedereen is het zogenaamd eens → Conflicten verstijven.
• Stille weerstand: Instemmen, maar niks veranderen → Leiders gaan harder trekken.
• Eilandjes: Afdelingen of teams die op eigen houtje opereren → Samenwerking stokt.

Deze patronen zijn niet het probleem. Ze zijn de symptomen van iets dat dieper zit. En dáár begint de beweging.

Niet door te forceren.
Maar door te begrijpen.

Wat helpt dan wél?

Wij geloven dat leiderschap over iets anders gaat dan ‘alles goed doen’.
Het gaat over durven kijken.
Ook als het spannend is.

Drie principes die helpen om in beweging te komen:

1️⃣ Kijk onder het gedrag.
Achter elk weerstandje zit een behoefte. Achter elk rationeel argument een emotie.

2️⃣ Creëer veiligheid, geen comfort.
Veiligheid betekent dat alles gezegd mag worden, ook wat lastig is. Comfort betekent: spanningen vermijden. En daar groeit niemand van.

3️⃣ Werk met het systeem.
Verander niet de mensen. Verander de patronen.
Door gewoontes bespreekbaar te maken.
Door rituelen vorm te geven.
Door te laten zien dat je als leider ook een mens bent.

Een voorbeeld uit de praktijk

In één van onze trajecten werkten we met een school waar de directie vastliep. Niet op beleid, maar op energie. Teams leken op slot. De directeur besloot iets radicaal eenvoudigs:
Ze stopte met sturen, en begon met luisteren.

Tijdens een studiedag deelde een collega:
“Ik ben moe van het moeten doen alsof.”

En ineens was daar beweging.
Geen Excel nodig.
Geen nieuwe strategie.
Maar een gesprek. Echte aandacht.

Cultuurverandering is geen project.

Het is een uitnodiging.
Een dagelijkse oefening in moed, menselijkheid en mildheid.

En als jij dat als leider aandurft?
Dan bouw je niet alleen een sterk team, maar een school waar iedereen, van leerling tot leerkracht tot bloei kan komen.

Wil je met ons sparren over hoe je die onderstroom zichtbaar én werkbaar maakt in jouw school?
We denken graag met je mee. ✨