De Dramadriehoek

De Dramadriehoek in Schoolleiderschap: Herkennen en Transformeren

Afgelopen twee blogs schreef ik al over de transactionele analyse en hoe inzicht in dit model je kan helpen in het beter begrijpen van je eigen gedrag, het versterken van de communicatie met collega’s en het krachtig leiding geven. (link naar blogs)

Misschien wel het bekendste onderdeel vanuit de transactionele analyse is de dramadriehoek. 

Dit model, ontwikkeld door psycholoog Stephen Karpman, biedt inzichten in destructieve interactiepatronen en geeft handvatten om deze te doorbreken. Laten we dieper ingaan op de Dramadriehoek en hoe je deze kunt herkennen en transformeren in schoolleiderschap.

De Dramadriehoek in een Notendop

De Dramadriehoek is een model dat destructieve interacties beschrijft, waarbij drie rollen centraal staan: de Redder, het Slachtoffer en de Aanklager. Deze rollen zijn onderling verbonden en kunnen in een vicieuze cirkel leiden tot conflicten en inefficiëntie.

De Redder: Dit is de persoon die anderen wil redden, helpen of beschermen. Ze voelen zich verantwoordelijk voor het oplossen van problemen van anderen en bieden vaak ongevraagde hulp.

De redder onderschat andermans capaciteit om voor zichzelf te denken

Het Slachtoffer: Het Slachtoffer voelt zich machteloos en hulpeloos. Ze zoeken anderen om hen te redden en geven vaak de schuld aan externe factoren voor hun situatie.

Het slachtoffer haalt zichzelf naar beneden

De Aanklager: De Aanklager beschuldigt anderen en wijst met de vinger naar fouten en tekortkomingen. Ze proberen vaak het Slachtoffer de schuld te geven.

De aanklager onderschat andermans kunde en integriteit.

Hoe werkt de Dramadriehoek in Schoolleiderschap?

Als schoolleider kun je jezelf of je team in deze dynamiek herkennen. Hier zijn enkele voorbeelden:

• Je voelt je verantwoordelijk voor het oplossen van elk probleem in de school, zelfs als teamleden eigenlijk autonoom zijn en in staat om hun eigen uitdagingen aan te gaan (de Redder).
• Een teamlid komt naar je toe met een probleem en geeft je het gevoel dat alleen jij hen kunt helpen (het Slachtoffer).
• Conflicten in het team leiden tot vingerwijzen en beschuldigingen, waarbij niemand de verantwoordelijkheid neemt voor het oplossen van het probleem (de Aanklager).

Hoe de Dramadriehoek te herkennen

Het eerste cruciale aspect is het herkennen van de rollen in de Dramadriehoek. Als schoolleider kun je letten op de volgende signalen:

• Emotionele intensiteit: Destructieve interacties gaan vaak gepaard met intense emoties, zoals frustratie, boosheid of defensiviteit.
• Patronen van Slachtofferschap: Als je merkt dat teamleden zich voortdurend machteloos voelen en de verantwoordelijkheid op anderen afschuiven, is dat een teken van het Slachtofferschap.
• Overmatig redden: Als je jezelf telkens vindt in de positie van de Redder, waarbij je anderen probeert te helpen zonder dat ze erom hebben gevraagd, kan dit wijzen op een destructieve dynamiek.
• Beschuldigend gedrag: Als teamleden elkaar vaak de schuld geven, met weinig aandacht voor het oplossen van problemen, kan dat wijzen op de rol van de Aanklager. De aanklager kan ook bij jouzelf als leider naar voren komen, doordat je bijvoorbeeld snel wijst of afschuift op (besluiten vanuit) het bestuur, in plaats van focussen op je eigen cirkel van invloed.
  
  REFLECTIE
  Neem eens de tijd om na te denken over de volgende vragen en je antwoorden op te schrijven:
  > Wat is mijn primaire neiging, kijkend naar de drie rollen in de dramadriehoek?
  > Hoe uit die neiging zich in mijn leiderschap? Geef een recent voorbeeld.
  > Wat is de primaire neiging van het team, kijken naar de rollen in de dramadriehoek? (Iedereen heeft een individuele neiging, maar een team heeft vaak ook een “teamneiging” die bepalend is voor de cultuur in het team.
  > Hoe uit die “teamneiging” zich in de samenwerking en de cultuur. Geef een recent voorbeeld. 

Het Doorbreken van de Dramadriehoek

Interessant natuurlijk, om de dynamieken van de dramadriehoek te herkennen bij jezelf of teamleden waaraan je leiding geeft. Met herkennen en bewustwording heb je al een mooie stap gezet, maar het verschil wordt natuurlijk echt gemaakt als je de dynamiek weet te doorbreken. De volgende stappen helpen daarbij: 

STAP 1. Bewustwording:
Het begint, zoals altijd weer, met bewustwording. Herken de momenten waarop jezelf of anderen in de Dramadriehoek terechtkomen. Stel jezelf vragen als “In welke rol bevind ik me nu?” of “Welke rol neemt mijn teamlid aan?”

STAP 2. Bespreekbaar maken
Maak de dramadriehoek en de patronen die jou hierin opvallen eens bespreekbaar in het team. 

STAP 3. Verantwoordelijkheid nemen.
Als schoolleider kun je het goede voorbeeld geven door verantwoordelijkheid te nemen voor je eigen gedrag en acties. Wees bereid om de rollen van Redder, Slachtoffer en Aanklager los te laten en te streven naar volwassen, gelijkwaardige interacties (meer over de volwassen interactie lees je in deze blog)

STAP 4. Omkeren.

• Empoweren van Teamleden:
  Moedig je teamleden aan om verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen problemen en uitdagingen. Laat hen zien dat je gelooft in hun vermogen om oplossingen te vinden.
• Open Communicatie: Creëer een open communicatiecultuur waarin teamleden zich vrij voelen om hun zorgen en behoeften te uiten zonder angst voor beschuldigingen. Een hele dag met het team aan de slag met communicatie? Deze 1-daagse teamtraining is een mooi startpunt. 
• Samenwerken aan Oplossingen: Moedig samenwerking aan bij het oplossen van problemen in plaats van elkaar de schuld te geven. Focus op het gezamenlijke doel: het welzijn van de school en de leerlingen.

Het omkeren van de dramadriehoek, wordt nog tastbaarder door inzicht in de winnaarsdriehoek. Daarover schreven we deze blog.