Leiderschap door de lens van de Antropologie

Antropologische perspectieven die jou als leider verrijken

In 2022 besloot ik om in mijn eentje een basisschool op te richten. Ik kon zelf het tempo bepalen, een locatie kiezen en ik stippelde de koers van de school uit. Vrijheid, blijheid, dacht ik. De eerste maanden waren een feest. Ik creëerde een visie en schoolplan, de website ging de lucht in en de eerste open dag was al snel een feit. Een accountant en fiscalist keken mee, ik opende een bankrekening, sloot een verzekering af en vond een prachtige locatie. Geïnteresseerde ouders en leerkrachten sloten zich aan en het startsignaal kwam steeds dichterbij. Toch voelde ik dat er iets essentieels ontbrak; verbinding en vertrouwen. De basisschool kwam niet van de grond. Ik was te snel gegaan en had te solitair gehandeld.

Antropologen hadden dit zien aankomen. Antropologie – de studie van menselijke samenlevingen en culturen – benadrukt de behoefte aan verbinding en gemeenschap. Het biedt een prachtig perspectief op leiderschap. De kunst van leiderschap is diep geworteld in gemeenschappen. Het heeft in onze evolutionaire geschiedenis altijd een plek gehad. Een terugblik op deze geschiedenis heeft mij veel gebracht. 

Hoe deze antropologische blik op mijn pad kwam?

Om lering te trekken uit mijn proces, vond ik begeleiding bij een coach. Hij raadde mij het boek “Corporate Tribe” van Jitske Kramer en Danielle Braun aan. Het is geschreven voor degenen die willen werken met de onderstroom van menselijke interactie in organisaties, bekeken vanuit antropologisch perspectief. Het nut van organisaties werd als een logische puzzel in mijn brein gelegd. Door het boek begon ik schoolorganisaties te zien als eeuwenoude gemeenschappen. 

Bij het oprichten van de school, heb ik me voornamelijk gefocust op het overbrengen van het verhaal. Met inspirerende woorden vertelde ik hoe de school bijdraagt aan een wereld waar we de waardering voor onszelf, anderen en de natuur terugvinden. Ik vertelde hoe dat wereldbeeld zich in de praktijk vertaald naar 80% buitenonderwijs, in plaats van 80% onderwijs in een klaslokaal. Het verhaal resoneerde bij een grote groep ouders. Vanuit enthousiasme, geloof en diep vertrouwen in het concept, heb ik het cruciale belang van verbinding tussen leerkrachten, ouders en mijzelf over het hoofd gezien. Als je als ouder geen verbinding voelt, ga dan maar eens instappen in een nieuw schoolconcept met je kind. Als ik hier nu op terugkijk, hartstikke logisch. Ik was verblind door mijn eigen drijfveer. Mijn creatiekracht voelde een vorm van haast. 

De basisprincipes van “Corporate Tribe” geven mij nieuwe energie bij het pakken van een leiderschapsrol in de maatschappij. Ik ga hetzelfde ideaal voortzetten, maar op een andere manier. Het bracht me ook tot twee antropologische perspectieven die het leiden van jouw schoolorganisatie kunnen verrijken: 

1. Het essentiële verschil (h)erkennen tussen een formeel en informeel organogram

Het concept van rangorde is inherent aan ons mens-zijn. Een formeel organogram ontvouwde zich eeuwen geleden als vanzelfsprekend door familiaire verhoudingen. Tegenwoordig komt het regelmatig voor dat een ervaren leerkracht werkt ‘onder’ een jongere schoolleider met minder ervaring. Dit kan leiden tot een informeel organogram waarover wordt geroddeld en dat niet altijd serieus wordt genomen door leerkrachten en ouders. Bij het concept van rangorde had ik bij het oprichten van de school meer stil willen staan. Dan had ik de onderstroom bespreekbaar gemaakt en zo nodig het formele organogram aangepast. Want iedereen in de school voelt het informele organogram haarfijn aan. Jij als leider hebt de rol het initiatief te nemen om met elkaar de onderstroom boven water te halen. Dit brengt rust omdat je geeft ruimte en woorden aan datgene wat er toch wel is. 

2. Het nut van eindeloos vergaderen en trage processen

In Afrikaanse stammen zijn er twee manieren van vergaderen: rond of vierkant. Vierkant vergaderen heeft strakkere procedures, een agenda, notulen en vooral een eindtijd. In de huidige Westerse samenleving zijn we voornamelijk gewend aan vierkant vergaderen. Rond vergaderen duurt zo lang als het duurt. Met dit principe had ik dolgraag willen experimenteren bij het oprichten van de school. Ik nodig je uit het te proberen binnen jouw school. In de “Corporate tribe” worden de stappen omschreven:

• Jij als leider vertelt waar je voor staat en legt een visie, droom of vraag voor aan een groep leerkrachten of ouders.
• De leerkrachten of ouders vragen om verduidelijking en beraden zich, ieder voor zich.
• Vervolgens geeft iedereen die dat wil zijn of haar mening. Iedereen laat elkaar uitspreken en er komt geen discussie of interruptie.
• Als iedereen gehoord is, trek jij je als leider terug en gaat in beraad met raadgevers.
• Je komt als leider na onbepaalde tijd terug en deelt je besluit.

Met ronde vergaderingen faciliteer je ruimte voor de stem van het collectief. Het boven water halen van de onderstroom is kansrijker omdat er geen tijdslimiet aan de vergadering zit. Iedereen die gehoord wil worden, wordt gehoord. Naast het feit dat je als schoolleider hoort en ziet wat er in het team speelt bij deze vorm van vergaderen, levert het ook nog eens een flinke boost aan onderlinge verbinding op. Deze vorm is echter niet democratisch en de veiligheid om te durven spreken is essentieel. Stop dan ook niet met experimenteren na één keer rond vergaderen. De één heeft meer tijd nodig dan de ander. 

Deze twee antropologische perspectieven hebben mij herinnerd aan ‘het gaat zo snel als dat het gaat’ en het (h)erkennen van waar je nu bent. Daarnaast heb ik in de praktijk ondervonden dat je alleen sneller gaat, maar samen écht verder komt. De volgende keer dat je frustratie voelt over het tempo binnen jouw school, denk dan even terug aan de antropologie. Vind berusting in waar jij en de school zich nu bevinden, precies de juiste fase is.