Zo geef je leiding aan het groepsdynamische proces aan het begin van het schooljaar

De gouden weken. De term vliegt om je oren deze weken. Want voor het groepsdynamische proces in de klas, zijn deze weken cruciaal. De toon wordt gezet. Uiteraard belangrijk en waardevol om hier als leerkracht bewust van te zijn, maar kijk jij ook door deze ogen naar je schoolteam als schoolleider? 

Als schoolleider sta je aan het roer van een team van docenten en medewerkers. Bij het begin van een nieuw schooljaar is het ook voor een schoolleider belangrijk om de dynamiek van je team te begrijpen en te kunnen beïnvloeden. Groepsdynamica, de interactie en ontwikkeling binnen een groep, doorloopt verschillende fases.  Ongetwijfeld ken je ze vaag, herinner je ze nog van de Pabo of misschien kun je ze zo oplepelen. De kunst is natuurlijk om ze toe te passen, als filter in het kijken naar jouw team.

Eerst even een opfrisser over de grondlegger van groepsdynamica.
De concepten van groepsdynamische fases, zoals storming, norming en performing, zijn ontwikkeld door de Amerikaanse psycholoog Bruce Tuckman. In 1965 publiceerde hij het artikel “Developmental Sequence in Small Groups” waarin hij zijn theorie van de groepsontwikkeling presenteerde. Hoewel het model oorspronkelijk bestond uit vier fases (forming, storming, norming en performing), heeft Tuckman later samen met Mary Ann Jensen een vijfde fase toegevoegd, namelijk adjourning, om het einde van de groepservaring te beschrijven.

Het model beschrijft de typische patronen en processen die plaatsvinden bij de ontwikkeling van een groep, vanaf het moment dat individuen samenkomen tot het moment dat ze een goed functionerend team worden.

Het model van Tuckman is sindsdien wijdverspreid en veel gebruikt in de vakgebieden van groepsdynamica, organisatiepsychologie en leiderschap. Het biedt inzicht in de uitdagingen en kansen die zich voordoen tijdens de ontwikkeling van een groep en helpt bij het begrijpen van de dynamiek en interacties binnen teams.

Fase 1: Vorming

De eerste fase van groepsdynamica wordt gekenmerkt door de vorming van de groep. Bij het begin van het schooljaar komen individuele docenten samen om een team te vormen. Vaak bestaat de groep uit een combinatie van nieuwe collega’s en collega’s die al langer samenwerken. Hoe dan ook, zodra er een nieuwe collega bijkomt of een oude collega weggaat gebeurt er iets in het vormingsproces.  In deze fase ontmoeten teamleden elkaar, leren ze elkaars achtergrond kennen en proberen ze hun plek binnen de groep te vinden. Als schoolleider kun je deze fase stimuleren door teambuildingsactiviteiten te organiseren, zoals kennismakingssessies of gezamenlijke trainingen. Ook simpelweg met elkaar de dag starten of afsluiten met een kop thee en een informeel gesprek helpt. Door ruimte te bieden voor informele interactie en het delen van persoonlijke ervaringen, ontstaat er een gevoel van verbondenheid en begrip tussen teamleden.

Fase 2: Storming

Na de vormingsfase volgt vaak de storming-fase. In deze fase ontstaan er meningsverschillen, conflicten en uitdagingen binnen het team. Teamleden hebben verschillende ideeën en verwachtingen over hoe het werk moet worden uitgevoerd. We zien dat vaak ontstaan als het schooljaar een aantal weken op gang is. Eerst wordt de kat uit de boom gekeken of nog gedacht: “het loopt nog wel los”. Op ten duur gaat gedrag opstapelen, dit wordt ook wel de stempelkaart genoemd. Bepaald (irritant) gedrag blijft terugkomen, en de stempelkaarten komen vol te zitten. Als ze vol zitten, leveren we ze in. Oftewel: storming! Als schoolleider is het belangrijk om deze conflicten te erkennen en te faciliteren. Moedig open communicatie aan en creëer een veilige omgeving waarin teamleden hun zorgen en ideeën kunnen uiten. Door middel van effectieve vergaderingen, waarin iedereen gehoord wordt en meningen worden gerespecteerd, kunnen conflicten worden opgelost en kan het team groeien. Als er niet voldoende aandacht is voor het aanleren van vaardigheden en verkrijgen van inzichten om een constructief gesprek te voeren, dan gaan irritaties en situaties een eigen leven leiden. Als schoolleider heb je dus een belangrijke rol in hoe de storming fase verloopt.

In een natuurlijk groepsdynamisch proces is de storming fase een belangrijke, maar ook tijdelijke fase. Het team gaat op ten duur door naar fase 3: Norming. Er kunnen een aantal factoren van invloed zijn, waardoor een team in de storming fase blijft “steken”. Dit wil je als schoolleider voorkomen. Wees hier dus alert op.

Ik noem er een aantal:
1. Gebrek aan communicatie: Als er een gebrek is aan open en effectieve communicatie binnen het team, kunnen conflicten en misverstanden blijven bestaan. Het team kan moeite hebben om meningsverschillen op te lossen en tot overeenstemming te komen over belangrijke kwesties.

2. Onopgeloste conflicten: Als conflicten binnen het team niet adequaat worden aangepakt of niet volledig worden opgelost, kan dit leiden tot langdurige spanningen en onenigheid. Het team kan vastlopen in negatieve patronen van interactie, waardoor de storming-fase voortduurt.

3. Onvoldoende leiderschap: Als er geen sterk leiderschap aanwezig is om conflicten te begeleiden en het team te helpen bij het vinden van oplossingen, kan het team blijven steken in de storming-fase. Een gebrek aan richting en structuur kan leiden tot onzekerheid en verdeeldheid binnen het team.

4. Gebrek aan vertrouwen: Vertrouwen is essentieel voor een goed functionerend team. Als er een gebrek aan vertrouwen bestaat tussen teamleden, kan dit leiden tot terughoudendheid om ideeën te delen, samen te werken en conflicten aan te pakken. Hierdoor kan het team vast blijven zitten in de storming-fase.

5. Onvoldoende teambuilding: Als er onvoldoende aandacht wordt besteed aan teambuildingactiviteiten en het creëren van een positieve teamcultuur, kan dit de ontwikkeling van het team belemmeren. Het team kan moeite hebben om gemeenschappelijke normen en waarden te ontwikkelen, wat kan leiden tot langdurige conflicten en spanningen.

Het is belangrijk voor een schoolleider om deze factoren te herkennen en aan te pakken als een team vastzit in de storming-fase. Door effectieve communicatie te bevorderen, conflicten aan te pakken, sterk leiderschap te tonen, vertrouwen op te bouwen en teambuilding te stimuleren, kan een schoolleider het team helpen om door de storming-fase heen te komen en naar een meer productieve en cohesieve fase van groepsdynamica te gaan. Als je merkt dat het team echt vast zit in deze fase en het je niet lukt om hier doorheen te breken, voel je altijd vrij om vrijblijvend contact op te nemen voor een sparsessie. We denken met liefde met je mee.

Als het goed is komt het team uiteindelijk bij fase 3. Norming. 

Fase 3: Norming

Na het doorlopen van de storming-fase begint het team een gevoel van samenhang en stabiliteit te ontwikkelen. In de norming-fase worden er gemeenschappelijke normen en waarden vastgesteld, en ontstaat er een gedeelde visie op het werk. Teamleden beginnen elkaars sterke punten en expertise te waarderen en werken samen aan het behalen van gemeenschappelijke doelen. Als schoolleider kun je deze fase ondersteunen door teambijeenkomsten te organiseren waarin normen en waarden worden besproken en gedeeld. Stimuleer het delen van successen en erkenning van individuele bijdragen binnen het team. Google eens op werkvormen gebaseerd op het Appreciative Inquiry model, in dit model is de positieve psychologie het uitgangspunt en de juiste werkvormen kunnen helpen in deze fase.
Wil je hier meer over lezen? Bestel dan het Waarderend Werkboek over de de praktijk en implementatie van Appreciative Inquiry.

Fase 4: Performing

De laatste fase van groepsdynamica is de performing-fase, waarin het team optimaal functioneert en productieve resultaten behaalt. Teamleden werken effectief samen, communiceren goed en benutten elkaars sterke punten om de gestelde doelen te bereiken. Super fijn als je dit met je deze fase met je team hebt weten te bereiken. Maar, denk niet dat je er bent. Teamontwikkeling is een ongoing proces, dit vraagt om monitoring en leiderschap. Als schoolleider is het belangrijk om de voortgang te monitoren en het team te blijven ondersteunen. Blijf openstaan voor feedback en streef naar continu leren en verbeteren. Moedig teamleden aan om hun expertise verder te ontwikkelen en creëer mogelijkheden voor professionele groei.

Fase 5: Adjourning

De toegevoegde fase van adjourning is het proces van het afsluiten van de groepservaring, wat vooral relevant is aan het einde van het schooljaar. In deze fase bereidt het team zich voor op afscheid en reflecteert het op de gezamenlijke prestaties. Als schoolleider is het belangrijk om deze fase te erkennen en de nodige ondersteuning te bieden. Fast forward naar juli 2024: Faciliteer reflectiebijeenkomsten waarin teamleden kunnen terugblikken op hun successen, lessen kunnen trekken uit uitdagingen en afscheid kunnen nemen op een positieve manier. Tip: Plan nu alvast (de voorbereiding voor) zo’n sessie in je agenda. Het bieden van ruimte voor erkenning en het uitdrukken van waardering voor de inzet en bijdrage van elk teamlid helpt bij het afsluiten van het schooljaar op een hoogtepunt.

Maar eerst maar eens sterk van start: Door bewust te zijn van de ontwikkeling van je team en de dynamiek die daarbij komt kijken, kun je effectief leiderschap tonen en de groei van het team bevorderen. Met een goed begrip van groepsdynamica kun je het nieuwe schooljaar starten met een sterk, samenwerkend team dat klaar is om het beste onderwijs te bieden aan leerlingen. Let’s go for it!