Hoe je de sfeer in een gesprek beïnvloedt

Stel, je zit in een gesprek met een leerkracht en dat loopt niet lekker. Wat doe je? Een voorbeeld uit mijn eigen ervaring brengt me bij concrete tips voor jou als onderwijsprofessional.

Op een terras in Stockholm, raak ik in gesprek met een Zweedse vrouw over onderwijs. De zelfverzekerdheid waarmee ik over mijn visie en missie spreek, slaat opeens om. Waarom? 

Het is 2006 en ik ben drie maanden in Zweden voor onderzoek. Tijdens mijn studie, merk ik op dat Scandinavië hoog verschijnt in onderwijsbenchmarks. Dat wil ik weleens met eigen ogen zien en ik vertrek. De vrouw met wie ik in gesprek raak op het zonnige terras, drinkt ook een kopje koffie met fika (een gebakje). Ik vertel over mijn Zweedse onderwijsonderzoek en mijn ervaringen. Vervolgens stel ik de vraag wat haar bezighoudt. “Ik ben minister van Onderwijs”, zegt ze. Mijn eerste gedachte is: ‘Kan je hier dan rustig in het openbaar op het terras zitten?’. Mijn tweede gedachte: ‘Wat heb ik net ook alweer gezegd over het Zweedse onderwijs?’. De manier waarop ik over mijn visie en missie spreek, slaat om. Mijn lichaamshouding verandert. Ik maak mezelf kleiner en spreek mezelf niet meer zo vrij uit als een paar minuten geleden.

Dit fenomeen heet de Roos van Leary en geeft duiding aan de interactie tussen mensen. Het communicatiemodel gaat ervan uit dat jouw gedrag invloed heeft op het gedrag van de ander en vice versa. Je herkent het misschien wel. Vaak voert één iemand de boventoon in een gesprek. Ook voel je aan of je samenwerkt in het gesprek of eerder in een discussie bent beland. Het onderstaande model toont verschillende houdingen en bijbehorende gedragingen die we in interactie kunnen aannemen.  

Bron: Wij-leren.nl (2022)

De theorie van de Roos van Leary gaf mij inzicht in wat daar op het terras in Stockholm gebeurde. Mijn gedrag veranderde van ‘leidend’, naar ‘volgend’ op het moment dat zij vertelde wat haar functie is. 

In mijn werk- en privéleven denk ik sindsdien vaak aan dit model. Wat mij betreft, is het meest interessante moment als ikzelf of de ander van gedrag verandert gedurende het gesprek. Dat leidt er soms toe dat een gesprek eerst in een hele prettige sfeer verloopt en dan ineens omslaat in iets heel stroefs. Het is voelbaar dat er iets is gebeurd in de onderstroom. Af en toe verandert er ook iets in de onderlinge verbinding, in het gevoel van vertrouwen en veiligheid. 

Bij een gesprek tussen schooldirecteur en leerkracht, kan dit te maken hebben met het feit dat de leerkracht het lastig vindt om om te gaan met autoriteit. Gezag hebben over – of ontzag hebben voor – de ander ontstaat overigens niet alleen bij een hiërarchische verhouding. Het kan ook ontstaan op basis van iemands persoonlijkheid of ervaringen. Degene aan de ‘onderkant’ van het model, krijgt in gesprek het gevoel minder waard te zijn of dat er iets wordt opgelegd. Alsof er geen ruimte is voor diens mening. En een kat in het nauw, maakt rare sprongen. De aanval wordt ingezet of diegene stelt zich juist heel afhankelijk op. Het legt een gevoeligheid voor autoriteit bloot, wat de sfeer in het gesprek nadelig kan beïnvloeden. Wat kun je doen? 

1. Neem een time-out en pak het model van Roos van Leary erbij 
2. Wijs in stilte aan waar je denkt dat jijzelf én de ander zich in de cirkel bevinden. Doe dit op basis van jouw eigen gevoel. Jouw gesprekspartner doet vervolgens hetzelfde. Reageer niet op elkaars interpretatie. Er is geen goed of fout. Disclaimer: mogelijk ben je verrast over hoe de ander jou en zichzelf in het gesprek ervaart. 
3. Spreek hardop naar elkaar uit hoe je jouw eigen gedrag én dat van de ander ervaart. Houdt het, bij de eerste keer oefenen, bij twee opties: 1) positief of 2) negatief?
4. Wijs beiden in het model een andere houding aan in het model die je wenst aan te nemen in het vervolg. Schakel hierbij in ieder geval van onder naar boven óf van tegen naar samen. Het mag niet dezelfde houding zijn. 
5. Zet het gesprek voort en oefen met de gewijzigde houding.
6. Reflecteer samen op het gesprek.

Tijdrovend en spannend? Ja! En heel inzichtelijk en verbindend. 

Oefen je liever eerst met het model in stilte? Dat kan! Neem het dan (in gedachten) mee naar een overleg waarin je geen actieve rol hebt. Observeer en analyseer de interactie tussen twee collega-directeuren, bijvoorbeeld. Je kunt ook reflecteren op een gesprek wat al heeft plaatsgevonden en je nog dwars zit. Wat gebeurde daar nou? Met het model kun je achterhalen hoe jij je tot de ander verhoudt. Als je binnenkort weer een gesprek hebt met diezelfde persoon, probeer dan eens een andere houding aan te nemen en ervaar wat er dan gebeurt. Hopelijk komt het de sfeer ten goede.

Veel plezier!