Schaamte in de organisatie

Schaamte is een grote vijand van verbinding en psychologische veiligheid in organisaties. Het voelt misschien als een groot of zwaar woord, echter hoe meer inzicht je als leider krijgt in de manier waarop schaamte beweegt, besmet en verdort in organisaties, hoe meer je ervan wilt begrijpen. Het is groot en zwaar als je er met een grote boog omheen blijft gaan, maar het wordt klein en licht als je schaamte bespreekbaar durft te maken. 

Schaamte vindt zijn bestaansrecht in het onuitgesprokene. Oftewel: het groeit in het donker en verdwijnt in het licht.

Het gevoel van schaamte kan ertoe leiden dat we de overtuiging ontwikkelen dat we het niet waard zijn om gezien te worden of er niet toe doen. Het is belangrijk om te weten dat iedereen schaamte ervaart. Het is één van de primitiefste menselijke emoties die wij, als mens, ervaren. Mensen die geen gevoel van schaamte ervaren zijn personen die geen vermogen hebben tot empathie of tot menselijke verbinding. 

Je zult het vast wel herkennen; praten over schaamte is lastig. Echter, hoe minder we praten over schaamte, hoe meer controle schaamte kan krijgen over ons werk, leven en daarmee dus ook over ons handelen. Schaamte vindt haar bestaansrecht in het zwijgen. Als schaamte verborgen wordt gehouden, groeit het. Als schaamte in het licht wordt gebracht, wordt het kleiner. Schaamte is de sterkste emotie die ervoor zorgt dat we niet in verbinding staan met onszelf en anderen. Als we ons gedrag laten aansturen door gevoelens van schaamte, handelen we niet vanuit onze ‘authentieke zelf’. Schaamte heeft een negatieve invloed op de psychologische veiligheid in een team en zorgt ervoor dat het teampotentieel niet optimaal wordt benut. 

Schaamte: Het pijnlijke gevoel of de ervaring te geloven dat je gebrekkig bent en daarom accepteert dat je het niet waard bent om erbij te horen, aldus onderzoeker en wetenschapper dr. Brene Brown. 

Hoe minder groot de mate van psychologische veiligheid in een team is, hoe groter de kans is dat schaamte een weg vindt binnen de organisatie. In een team waarin schaamte is gecultiveerd, neemt de betrokkenheid af. Wanneer er geen fouten gemaakt mogen worden, valt er niets te leren en kunnen we creativiteit en innovatie wel vergeten. Schaamte in de schoolcultuur zorgt ervoor dat mensen zich niet kwetsbaar durven op te stellen en dat teamleden geen sociale risico’s durven te nemen. 

Je wilt schaamte dus zo veel mogelijk elimineren binnen je teamcultuur. Als je wilt bouwen aan een veilige cultuur en aan de slag willen met teamontwikkeling, is het van belang om je bewust te worden van de manier waarop schaamte mogelijk is gecultiveerd. Hieronder vind je een lijst met verschillende manieren waarop schaamte zich kan uiten binnen een school of organisatie: 

1. Elkaar beschuldigen en met de vinger wijzen
   
2. Pesten
   
3. Vergelijken
   
4. Verdoezelen
   
5. Discrimineren
   
6. Voortrekken
   
7. Roddelen
   
8. Intimidatie
   
9. Perfectionisme
   
10. Eigenwaarde wordt gekoppeld aan productiviteit/prestatie
    
11. Sarcasme/cynisme 

Als je meer inzicht wilt krijgen in hoe schaamte zich op school uit, kun je stilstaan bij onderstaande vragen. Het werkt het beste als je tijdens het lezen van de vragen denkt aan de schoolcultuur waar jij deel van uitmaakt. Beantwoord je de volgende vragen met ‘ja’? Dan zal dit hoogstwaarschijnlijk de wijze zijn waarop schaamte zich voordoet bij jullie op school. 

Het zijn wat “hard” geformuleerde vragen, en waarschijnlijk heb je de neiging om nuance aan te brengen in je antwoord. Probeer voor nu heel eerlijk te zijn en vraag jezelf af: neigt het binnen onze cultuur eerder naar een JA of naar een NEE? Geef dat antwoord.

1.Wordt de angst om te worden uitgelachen of gekleineerd gebruikt om mensen te sturen en/of onder de duim te houden?

2.Wordt de waarde van mensen gekoppeld aan hun prestaties, productiviteit of volgzaamheid? 

3. Is het de norm om anderen verwijten te maken en de schuld op anderen af te schuiven?

4. Worden mensen vaak afgekraakt of uitgescholden?

5. Worden bepaalde mensen voorgetrokken?

6. Speelt perfectionisme een rol?

7. Enige vorm van competitie kan gezond zijn, maar worden mensen misschien constant op openlijke of bedekte manier vergeleken en gerangschikt?

8. Wordt de creativiteit verstikt?

9. Worden mensen beoordeeld op basis van een beperkte norm in plaats van gewaardeerd om hun unieke talenten en bijdragen?

10. Is er een ideale manier van doen of een vorm van talent die wordt gebruikt als maatstaf voor de waarde van anderen? 

11. Zijn mensen bang om risico’s te nemen of nieuwe dingen te proberen?

12. Is het gemakkelijker om te zwijgen dan om verhalen, ervaringen en ideeën met elkaar te bespreken?

13. Voelt het alsof er niemand echt aandacht heeft of luistert?

14. Moet iedereen moeite doen om gezien en gehoord te worden? 

Nu is de vervolgvraag natuurlijk, wat ga jij als leider doen met de onderwerpen waar je JA hebt geantwoord? Onthoud hierbij “Schaamte vindt zijn bestaansrecht in het zwijgen”. Dus stel jezelf de vraag: hoe ga ik dit bespreekbaar maken met het team?

Als je hier extra handvatten bij wilt, kan je altijd vrijblijvend een sparsessie inplannen met een van onze teamcoaches en we denken 45 minuten met je mee over hoe je dit kunt aanpakken in je team.

(Bron: Brene Brown, Moed van imperfectie)